Regelmatig krijg ik de vraag hoe ik denk over voltijds hoogbegaafden onderwijs ten opzichte van regulier onderwijs. Ik merk bij de vragenstellers dat er twijfel is. Twijfel of zo´n aparte school, het afzonderen van deze doelgroep van andere kinderen, wel zo´n goed idee is. Mijn motto is:
Samen waar het kan, apart als het moet.
Binnen de groep hoogbegaafde kinderen bestaan net zo veel verschillen als binnen de groep gemiddeld begaafde kinderen. Ieder kind is anders in zijn persoonlijkheid en zijnskenmerken. Het ene hoogbegaafde kind is het andere niet.
Ik heb langere tijd gedacht dat kinderen met een IQ van rond de 130 prima meekonden in het basisonderwijs en dat het juist de 140/145+ kinderen (uitzonderlijk hoogbegaafden) zijn die het binnen het reguliere basisonderwijs niet redden. Maar niets is minder waar.
De hoogte van het IQ is geen graadmeter voor hoogbegaafde kinderen of zij al dan niet passen binnen het regulier onderwijs. Het al dan niet passen binnen het reguliere onderwijs, hangt af van een aantal factoren:
Aanbod school
Een hoogbegaafde leerling heeft ander onderwijs nodig dan de gemiddelde leerling. Hoogbegaafde leerlingen leren top-down, in plaats van bottom up. Dit betekent dat zij leren vanuit het grote geheel en vandaar gaan opsplitsen in kleinere onderdelen. Het reguliere onderwijs is juist andersom georganiseerd. Zij biedt de kinderen kleine stukjes leerstof aan die gaandeweg samenkomen in een groter geheel. Voor een hoogbegaafde leerling is dat heel verwarrend. Waarom moet ik dit leren? Wat heeft het voor nut, wat is het doel? Als een hoogbegaafde leerling hier het antwoord op heeft (en het begrijpt en er ook het nut van inziet) zal het pas gemotiveerd zijn om te leren. Het ligt dus aan de school en specifieker aan de leerkracht, in hoeverre dit lukt binnen het huidige onderwijsaanbod.
Daarnaast heeft een hoogbegaafde leerling veel minder instructie en herhaling nodig om iets te leren. Te veel herhaling van stof die de leerling al beheerst, leidt tot demotivatie en kan tot onderpresteren leiden. Het is dus zaak dat school de instructie voor de hoogbegaafde leerling verkort en de te oefenen stof compacter maakt. Kortere instructie en minder oefenen, minder herhaling. Daar knapt een hoogbegaafd kind van op. Hoe lukt het de leerkracht dit door te voeren in de klas? Dat is best een pittige opgave en in hoeverre scholen dit lukt, verschilt enorm. Als je verkort en compact, houdt de leerling meer tijd over. Het is niet afdoende om deze leerling dan maar te laten lezen of tekenen tot de andere kinderen ook klaar zijn. Ook het laten helpen van andere kinderen is niet de oplossing.
Hoogbegaafde kinderen hebben ook verdieping en verrijking nodig. Verdieping houdt in dat de leerling dieper op de te leren stof ingaat. Hogere orde denkvragen krijgt (dat betekent niet alleen reproduceren en toepassen van het geleerde, maar het ook analyseren en toepassen in ingewikkeldere scenario’s). Dat aanbod heb je als leerkracht niet zomaar even ‘in de kast’ liggen. Het vergt enige inspanning en affiniteit, maar het is niet onmogelijk. Verrijking heeft ook te maken met de hogere orde denkvragen. Zo zijn er verrijkingsmethodes voor rekenen. Daarin zijn de sommen net even ingewikkelder, toegepast en vragen een andere vorm van denken. Deze verrijking en verdieping kunnen de kinderen niet zelfstandig. Hoogbegaafde leerlingen hebben hier juist ook instructie bij nodig om tot leren te komen. Zo ontdekken ze dat ze niet alles al weten, maar ook iets kunnen leren en vragen zullen moeten stellen als ze iets niet direct snappen. Dit werk is niet extra of vrijwillig. Het behoort tot hun basisstof.
Het aanbod van school en de houding van de leerkracht ten opzichte van hoogbegaafdheid en diens bereidwilligheid en mogelijkheden, zijn dus van invloed op het leren van het hoogbegaafde kind. En daarmee op zijn of haar welbevinden en ontwikkeling. De mate waarin de hoogbegaafde leerling behoefte heeft aan het genoemde top-down leren, het verkorten, compacten en verrijken verschilt per leerling. Hiermee hangt dus ook samen in hoeverre het reguliere onderwijs passend is voor de hoogbegaafde leerling.
Leervoorkeuren en zijnskenmerken van het kind
Zoals gezegd, verschillen hoogbegaafde kinderen onderling net zoveel van elkaar als gemiddeld begaafde kinderen. Hoewel hoogbegaafden zeker overeenkomstige manieren van leren en van ‘zijn’ hebben, heeft iedere leerling zijn eigen profiel. Zijn eigen zijnskenmerken en leervoorkeuren. Een hoogbegaafde leerling die in de klas voor zijn eigen uitdaging zorgt, zal binnen het reguliere onderwijs minder problemen ervaren dan een leerling die dat niet voor elkaar krijgt. Een leerling die het niet erg vindt om veel ‘eigen’ werk te doen, afwijkend van de rest van de klas, zal eerder binnen het regulier onderwijs passen dan een leerling die juist bij de groep wil horen, niet anders wil zijn. Een hoogbegaafd kind dat sociaal emotioneel veel verder is dan zijn kalenderleeftijd, zal minder aansluiting in de reguliere klas vinden dan een hoogbegaafd kind dat sociaal-emotioneel ongeveer op zijn kalenderleeftijd functioneert.
Aanwezigheid ontwikkelingsgelijken
Hoogbegaafden denken op een andere manier dan gemiddeld begaafden. Hun hersenen zijn anders bedraad. Hierdoor voelt een hoogbegaafd kind zich soms niet begrepen door zijn medeleerlingen en soms ook niet door de leerkracht. Andersom precies zo: door die andere manier van denken, begrijpt de hoogbegaafde leerling de leerkracht of zijn medeleerlingen soms niet. Dit kan ertoe leiden dat een hoogbegaafde leerling zichzelf zelfs dom vindt. Hoe sterker dit verschil is, hoe meer onbegrepen en alleen de hoogbegaafde leerling zich voelt. Soms is het voldoende als er maar één andere hoogbegaafde leerling in de klas zit. Als het daarmee klikt, geeft dit een fijne vriendschap en basis voor meer zelfvertrouwen: het gevoel ertoe te doen en er te mogen zijn. Als dit contact er niet is, voelt de hoogbegaafde leerling zich alleen en mist het de basis voor het gevoel er te mogen zijn, geliefd te zijn.
Wel of niet naar voltijds hoogbegaafden onderwijs?
Het moge duidelijk zijn dat de keus voor voltijdshoogbegaafden onderwijs niet eenvoudig te maken is. Het is van belang om goed te kijken naar het kind en of het geboden onderwijs daarbij aansluit. Heeft het voldoende ontwikkelingsgelijken op school? Wat voor de ene leerling voldoende is, is dat voor de andere niet.
Terug naar de vraag of het nou zo verstandig is om hoogbegaafde leerlingen af te zonderen in aparte klassen. Een veelgehoord argument is: “ze moeten straks ook gewoon functioneren in de maatschappij”. En ja, daar ben ik het mee eens, dat moeten ze ook. Maar dan kunnen ze hun eigen werkgever uitkiezen, hun eigen vrienden, hun eigen omgeving creëren. En de leerlingen die naar voltijds hoogbegaafden onderwijs gaan, gaan ook gewoon naar muziekles, sportvereniging of tekenclub. Daar komen ze ook de maatschappij tegen.
Ik ben van mening dat het goed is als een kind gewoon lekker in de buurt naar school kan, met vriendjes een fijne tijd heeft én goed onderwijs geniet. Zolang dat mogelijk is, zou ik niet voor een andere optie gaan. Waarschijnlijk ontstaat de behoefte aan een andere optie dan ook niet. Maar wat als je merkt dat je kind niet lekker in zijn vel zit? Met tegenzin naar school gaat? Gedragsproblemen laat zien en soms zelfs aangeeft niet meer te willen leven?
Dan vallen alle argumenten weg en ga je voor het welzijn van je kind. Ik zie zoveel hoogbegaafde kinderen, die problemen hadden binnen het reguliere onderwijs, opbloeien op voltijds hoogbegaafden onderwijs. Ze zijn daar onder ontwikkelingsgelijken, krijgen korte instructie, compacte en verrijkte leerstof en heel veel ruimte tot verdieping. Eindelijk mogen en kunnen ze zijn wie ze zijn. Dat doet enorm veel met hun welbevinden en zelfvertrouwen.
Nogmaals: het is niet voor iedere hoogbegaafde de oplossing, maar ik ben blij dat er voltijds hoogbegaafden onderwijs is. Ik zie het als een vorm van speciaal onderwijs, niet voor lager begaafden maar voor hoogbegaafden. Die hebben daar namelijk net zoveel behoefte aan. En hoor jij iemand, over een kind dat naar het speciaal basisonderwijs gaat vanwege een lager leervermogen, ooit vragen of dat wel goed is? Of dat niet te veel afgezonderd is van de maatschappij waar ze later ook in moeten kunnen functioneren?
Ik dacht het niet ;)
Wat zijn jouw overwegingen? Hoe denk jij hierover? Ik lees het graag in een reactie hieronder!
Reactie plaatsen
Reacties
De Pabo MOET op de schop. Leerkrachten en directie bijgespijkerd en bij/nascholingen verplicht voor een ieder die met hb-kinderen werkt. Deze kinderen steken te complex in elkaar om ze te begrijpen als gemiddeld ontwikkelde of leek. Thuisonderwijs is nog de beste optie voor de kinderen. Het systeem is verstikkend voor ieder kind. Scholen die niet mee willen werken en ouders aan de kant schuiven moeten een restrictie opgelegd krijgen.
Beste PWA,
Dank je wel voor je reactie. Ik krijg de indruk dat je zelf geen goede ervaringen hebt met het huidige onderwijs. Geef jij thuisonderwijs?
Ik ben 't niet eens dat de Pabo op de schop moet. Iets meer aandacht voor hoogbegaafdheid zou wel goed zijn. Ik geef graag gastlessen op een Pabo of HBO pedagogiek.
Je kunt echter niet van een leerkracht verwachten dat ie uitgebreide kennis heeft (en bijbehorende vaardigheden) van alle mogelijke type kinderen. Want naast hb is er nog zoveel meer (o. a. autisme-spectrum, add, adhd, slechtziend, slechthorend, laagbegaafd, dyslexie, dyscalculie, hsp...). Van alles een klein beetje basiskennis is prima. Zodat de leerkracht het in ieder geval herkent. En vervolgens eerlijk zijn over wat wel en niet binnen de eigen mogelijkheden ligt. Vervolgens indien nodig kennis en kunde van buitenaf de school in halen. En eventueel de bereidheid om er zelf iets meer over te leren.
Helemaal eens met jouw stuk.
Over de HB-groep waarvoor het onderwijs niet past (ca 20.000 kinderen op dit moment) heb ik al diverse stukken geschreven... zie hier:
https://www.linkedin.com/pulse/de-rampzalige-leergang-voor-hoogbegaafden-theo-grivel/
https://www.linkedin.com/pulse/inrichten-van-regionale-hb-scholen-theo-grivel/
Kijk gerust nog wat verder in mijn linked-in artikelen.
Beste Theo, an je wel voor je reactie. Ik heb je link gelezen. Mooi om te zien dat we op hetzelfde spoor zitten. Waar ik meer gericht ben op het basisonderwijs (en individuele hulp in VO) richt jij je juist op het VO!
Zou toch mooi zijn als er een hb VWO zou zijn waar ik jongere kinderen al naartoe kunnen.
Heb je voor mij de bron van de genoemde 20.000 hb kinderen voor wie het huidige onderwijs aanbod niet passend is?
Ik ben benieuwd naar jouw mening over een kind dat een harmonisch profiel heeft en een IQ van 140+. Een kind dat een sterke neiging tot onderpresteren heeft, er graag bij wil horen en niet van nature zelf uitdaging opzoekt. Wel is het kind gek op sport, spel, gezelligheid en actie. Het cliché is dat hb kinderen vooral van heel veel leren houden. Zou dit kind dan kunnen aarden in full-time hb onderwijs? Of zou voor dit kind juist een omgeving fijn zijn met "geoptimaliseerd" regulier onderwijs?
Hai W. Dank je wel voor je bericht en je vraag. Het is erg lastig om zo van een paar papieren gegevens een inschatting te maken van wat goed is voor dit kind.
Mijn advies is om per school te kijken naar wat zij dit kind kunnen bieden.
Wel kan ik aangeven dat op een fulltime-hb school niet alleen maar kinderen zitten die graag willen leren. Als dit kind er graag bij wil horen, dan lukt dit eerder onder ontwikkelingsgelijken. Ook het niet uit zichzelf uitdaging opzoeken, vind ik een factor die pleit voor hb-onderwijs. Daar wordt het sowieso aangeboden. Binnen het regulier onderwijs is het vaak makkelijker om hieronder uit te komen. Maar... geen enkele school is hetzelfde. Dus: ga op beide scholen kijken, praat en stel gerichte vragen.
Mocht je gerichter advies willen, neem dan even contact met me op via e-mail of telefoon.
IK VIND DIT EEN ZEER GOED EN NUTTIG ARTIKEL
Dank je wel, Geertruida.
Jammer dat je de optie van deeltijd HB niet meeneemt in je opties. Daar is de peer ontmoeting en er is veel wetenschappelijke ondersteuning voor deze hypothese.
Dank je wel voor je reactie Johan.
Ik heb deeltijd er niet in meegenomen. Dat klopt. Omdat ik denk dat deeltijd niet afdoende is voor kinderen die écht hb-onderwijs nodig hebben. Die grote behoefte hebben aan 'erbij horen' en niet anders zijn. Dan is twee dagen hoogbegaafden onderwijs niet afdoende. Dat is iets als: je mag twee dagen in de week passende schoenen aan en die andere dagen met je het op te kleine schoenen doen. Of mag je af en toe afwisselen. Deze kinderen ontmoeten dan twee dagen in de week peers en de andere drie lopen ze nog steeds verloren op het schoolplein rond.
Begrijp me goed: twee dagen is veel beter dan een uurtje in de week. Absoluut. Maar het is voor veel hoogbegaafde kinderen nog steeds te weinig.
Ik ben heel benieuwd naar de wetenschappelijke onderbouwing voor deeltijd hb onderwijs. Heb je voor mij bronnen?