Voltijds hoogbegaafden onderwijs of regulier?

Binnen de groep hoogbegaafde kinderen bestaan net zo veel verschillen als binnen de groep gemiddeld begaafde kinderen. Ieder kind is anders in zijn persoonlijkheid en zijnskenmerken. Het ene hoogbegaafde kind is het andere niet.

Ik heb langere tijd gedacht dat kinderen met een IQ van rond de 130 prima meekonden in het basisonderwijs en dat het juist de 140/145+ kinderen (uitzonderlijk hoogbegaafden) zijn die het binnen het reguliere basisonderwijs niet redden. Maar niets is minder waar.

De hoogte van het IQ is geen graadmeter voor hoogbegaafde kinderen of zij al dan niet passen binnen het regulier onderwijs. Het al dan niet passen binnen het reguliere onderwijs, hangt af van een aantal factoren:

Aanbod school

Een hoogbegaafde leerling heeft ander onderwijs nodig dan de gemiddelde leerling. Hoogbegaafde leerlingen leren top-down, in plaats van bottom up. Dit betekent dat zij leren vanuit het grote geheel en vandaar gaan opsplitsen in kleinere onderdelen. Het reguliere onderwijs is juist andersom georganiseerd. Zij biedt de kinderen kleine stukjes leerstof aan die gaandeweg samenkomen in een groter geheel. Voor een hoogbegaafde leerling is dat heel verwarrend. Waarom moet ik dit leren? Wat heeft het voor nut, wat is het doel? Als een hoogbegaafde leerling hier het antwoord op heeft (en het begrijpt en er ook het nut van inziet) zal het pas gemotiveerd zijn om te leren. Het ligt dus aan de school en specifieker aan de leerkracht, in hoeverre dit lukt binnen het huidige onderwijsaanbod.
Daarnaast heeft een hoogbegaafde leerling veel minder instructie en herhaling nodig om iets te leren. Te veel herhaling van stof die de leerling al beheerst, leidt tot demotivatie en kan tot onderpresteren leiden. Het is dus zaak dat school de instructie voor de hoogbegaafde leerling verkort en de te oefenen stof compacter maakt. Kortere instructie en minder oefenen, minder herhaling. Daar knapt een hoogbegaafd kind van op. Hoe lukt het de leerkracht dit door te voeren in de klas? Dat is best een pittige opgave en in hoeverre scholen dit lukt, verschilt enorm. Als je verkort en compact, houdt de leerling meer tijd over. Het is niet afdoende om deze leerling dan maar te laten lezen of tekenen tot de andere kinderen ook klaar zijn. Ook het laten helpen van andere kinderen is niet de oplossing.
Hoogbegaafde kinderen hebben ook verdieping en verrijking nodig. Verdieping houdt in dat de leerling dieper op de te leren stof ingaat. Hogere orde denkvragen krijgt (dat betekent niet alleen reproduceren en toepassen van het geleerde, maar het ook analyseren en toepassen in ingewikkeldere scenario’s). Dat aanbod heb je als leerkracht niet zomaar even ‘in de kast’ liggen. Het vergt enige inspanning en affiniteit, maar het is niet onmogelijk. Verrijking heeft ook te maken met de hogere orde denkvragen. Zo zijn er verrijkingsmethodes voor rekenen. Daarin zijn de sommen net even ingewikkelder, toegepast en vragen een andere vorm van denken. Deze verrijking en verdieping kunnen de kinderen niet zelfstandig. Hoogbegaafde leerlingen hebben hier juist ook instructie bij nodig om tot leren te komen. Zo ontdekken ze dat ze niet alles al weten, maar ook iets kunnen leren en vragen zullen moeten stellen als ze iets niet direct snappen. Dit werk is niet extra of vrijwillig. Het behoort tot hun basisstof.

Het aanbod van school en de houding van de leerkracht ten opzichte van hoogbegaafdheid en diens bereidwilligheid en mogelijkheden, zijn dus van invloed op het leren van het hoogbegaafde kind. En daarmee op zijn of haar welbevinden en ontwikkeling. De mate waarin de hoogbegaafde leerling behoefte heeft aan het genoemde top-down leren, het verkorten, compacten en verrijken verschilt per leerling. Hiermee hangt dus ook samen in hoeverre het reguliere onderwijs passend is voor de hoogbegaafde leerling.

Leervoorkeuren en zijnskenmerken van het kind

Zoals gezegd, verschillen hoogbegaafde kinderen onderling net zoveel van elkaar als gemiddeld begaafde kinderen. Hoewel hoogbegaafden zeker overeenkomstige manieren van leren en van ‘zijn’ hebben, heeft iedere leerling zijn eigen profiel. Zijn eigen zijnskenmerken en leervoorkeuren. Een hoogbegaafde leerling die in de klas voor zijn eigen uitdaging zorgt, zal binnen het reguliere onderwijs minder problemen ervaren dan een leerling die dat niet voor elkaar krijgt. Een leerling die het niet erg vindt om veel ‘eigen’ werk te doen, afwijkend van de rest van de klas, zal eerder binnen het regulier onderwijs passen dan een leerling die juist bij de groep wil horen, niet anders wil zijn. Een hoogbegaafd kind dat sociaal emotioneel veel verder is dan zijn kalenderleeftijd, zal minder aansluiting in de reguliere klas vinden dan een hoogbegaafd kind dat sociaal-emotioneel ongeveer op zijn kalenderleeftijd functioneert.    

Aanwezigheid ontwikkelingsgelijken

Hoogbegaafden denken op een andere manier dan gemiddeld begaafden. Hun hersenen zijn anders bedraad. Hierdoor voelt een hoogbegaafd kind zich soms niet begrepen door zijn medeleerlingen en soms ook niet door de leerkracht. Andersom precies zo: door die andere manier van denken, begrijpt de hoogbegaafde leerling de leerkracht of zijn medeleerlingen soms niet. Dit kan ertoe leiden dat een hoogbegaafde leerling zichzelf zelfs dom vindt. Hoe sterker dit verschil is, hoe meer onbegrepen en alleen de hoogbegaafde leerling zich voelt. Soms is het voldoende als er maar één andere hoogbegaafde leerling in de klas zit. Als het daarmee klikt, geeft dit een fijne vriendschap en basis voor meer zelfvertrouwen: het gevoel ertoe te doen en er te mogen zijn. Als dit contact er niet is, voelt de hoogbegaafde leerling zich alleen en mist het de basis voor het gevoel er te mogen zijn, geliefd te zijn.

Wel of niet naar voltijds hoogbegaafden onderwijs?

Het moge duidelijk zijn dat de keus voor voltijdshoogbegaafden onderwijs niet eenvoudig te maken is. Het is van belang om goed te kijken naar het kind en of het geboden onderwijs daarbij aansluit. Heeft het voldoende ontwikkelingsgelijken op school? Wat voor de ene leerling voldoende is, is dat voor de andere niet.
Terug naar de vraag of het nou zo verstandig is om hoogbegaafde leerlingen af te zonderen in aparte klassen. Een veelgehoord argument is: “ze moeten straks ook gewoon functioneren in de maatschappij”. En ja, daar ben ik het mee eens, dat moeten ze ook. Maar dan kunnen ze hun eigen werkgever uitkiezen, hun eigen vrienden, hun eigen omgeving creëren. En de leerlingen die naar voltijds hoogbegaafden onderwijs gaan, gaan ook gewoon naar muziekles, sportvereniging of tekenclub. Daar komen ze ook de maatschappij tegen.

Ik ben van mening dat het goed is als een kind gewoon lekker in de buurt naar school kan, met vriendjes een fijne tijd heeft én goed onderwijs geniet. Zolang dat mogelijk is, zou ik niet voor een andere optie gaan. Waarschijnlijk ontstaat de behoefte aan een andere optie dan ook niet. Maar wat als je merkt dat je kind niet lekker in zijn vel zit? Met tegenzin naar school gaat? Gedragsproblemen laat zien en soms zelfs aangeeft niet meer te willen leven?
Dan vallen alle argumenten weg en ga je voor het welzijn van je kind. Ik zie zoveel hoogbegaafde kinderen, die problemen hadden binnen het reguliere onderwijs, opbloeien op voltijds hoogbegaafden onderwijs. Ze zijn daar onder ontwikkelingsgelijken, krijgen korte instructie, compacte en verrijkte leerstof en heel veel ruimte tot verdieping. Eindelijk mogen en kunnen ze zijn wie ze zijn. Dat doet enorm veel met hun welbevinden en zelfvertrouwen.

Nogmaals: het is niet voor iedere hoogbegaafde de oplossing, maar ik ben blij dat er voltijds hoogbegaafden onderwijs is. Ik zie het als een vorm van speciaal onderwijs, niet voor lager begaafden maar voor hoogbegaafden. Die hebben daar namelijk net zoveel behoefte aan. En hoor jij iemand, over een kind dat naar het speciaal basisonderwijs gaat vanwege een lager leervermogen, ooit vragen of dat wel goed is? Of dat niet te veel afgezonderd is van de maatschappij waar ze later ook in moeten kunnen functioneren?

Ik dacht het niet ;)

Wat zijn jouw overwegingen? Hoe denk jij hierover? Ik lees het graag in een reactie hieronder!